بررسی روابط سیاسی و اجتماعی حکومت های محلی گیلان از اواخر عصر آق قویونلوها تا پایان عصر شاه عباس(1038هـ.ق– 898 هـ. ق)

جغرافیای طبیعی و انسانی گیلان همواره در طول تاریخ موجب شده است تا سراسر سرزمین های این ولایت کمتر مورد تعرض حکومت های مرکزی ایران قرار گیرد. در نتیجه این سرزمین مورد توجه حکومت های مرکزی ایران بود. از سوی دیگر همین موقعیت طبیعی نیز به زمینه پیدایش حکومت های محلی متعددی را در گیلان فراهم نموده است به طوری که مقارن با ظهور صفویه دو حکومت محلی قدرتمند کیاییان در شرق و اسحاقیه در غرب سفیدرود بر این سرزمین حکومت داشتند. تقسیمات جغرافیایی و سیاسی زمینه تفاوت های مذهبی و سیاسی زیادی را فراهم نمود به طوری که با ورود اسلام به گیلان از سوی شرق گیلانیان نخست مذهب تشیع زیدی را پذیرفته و سپس در عصر صفویه پیرو تشیع امامی شدند و مردم غرب گیلان که اسلام از سوی آستارا و خلخال مواجه شدند، مذهب تسن را پذیرفتند.با توجه به روی کار آمدن کیاییان که به ظاهر رویکرد شدید مذهبی داشتند در طول حیات سیاسی خود موجب جنگ های زیادی به جهت اختلاف های مذهبی در گیلان شدند و سرانجام همین جنگ های مذهبی زمینه تضعیف آنان و تسلط صفویه بر آنان را فراهم آورد.در نهایت با تسلط کامل تشیع امامی در ایران، گیلانیان در اواخر نیمه ی نخست قرن دهم مجبور به پذیرش تشیع امامی شدند. از نظر سیاسی در اواخر سده ی نهم ه.ق مهاجرت اسماعیل میرزا به همراه صوفیان و خانواده اش به رشت و سپس لاهیجان واقعه ی مهمی در تاریخ گیلان می باشد. زیرا کیاییان که تا این زمان روابط نسبتا خوبی با آق قویونلو ها داشتند، به جهت ورود اسماعیل میرزا مورد هجوم آنان قرار گرفتند چرا که کیاییان در پرورش شخصیت اسماعیل میرزا نفش بسزایی داشتند و از این طریق در تشکیل سلسله صفوی نقش عمدهای ایفا کردند. با این حال با تمام کمک های مادی و معنوی ای که کیاییان در حق صفویه انجام داده بودند، صفویان به ویژه در عصر شاه تهماسب و شاه عباس اول مورد بی مهری و هجوم آنان قرار گرفته و سرانجام شاه عباس به عمر حکومت های محلی پایان داد.بی تردید یکی از دلایل توجه شاه عباس به گیلان،موقعیت اقتصادی آن بود. ابریشم، مهمترین کالای صادراتی صفویان بود و گیلان به عنوان بزرگترین تولید کننده این محصول برای آنان بسیار اهمیت داشت.روابط اقتصادی گیلان با دنیای خارج ،یکی از انگیزه های شاه صفوی برای تصرف گیلان بود که پیش از او هیچ یک از حکومت های مرکزی توفیق کاملی در تسلط کامل بر تجارت این سرزمین نداشتند. نگارنده در تحقیق حاضر با استفاده از روش تاریخی و شیوه توصیفی و تحلیلی به پژوهش در موضوع پرداخته است. هدف از انجام تحقیق، کارکرد حکومت های محلی گیلان هم زمان با حضور اسماعیل میرزا در گیلان، رقابت های انان و روابط شان با صفویه می باشد.